Pacificatiegedachte

Eigenheid en verscheidenheid in heden, verleden en toekomst
De Pacificatie van Gent was in 1576 groot Europees nieuws. Zelden kreeg een verdrag uit de Nederlanden een dergelijke aandacht van de internationale gemeenschap. In de maanden en jaren na de Pacificatie van Gent bleef de tekst een directe inspiratie- en discussiebron. Verdween in de loop van de jaren de onmiddellijke relevantie van het verdrag, toch bleef en blijft de voorbeeldfunctie van de Pacificatie van Gent groot.

De integratie van de Nederlandse cultuurgemeenschap in een Europees perspectief, godsdienstige verdraagzaamheid, basisdemocratie, samenwerking tussen autonome regio’s, het besef dat wapens geen duurzame oplossingen opleveren, compromisbereidheid, de wisselwerking tussen economie en politiek, de rol van de Lage Landen in de wereldgeschiedenis, de zoektocht naar een evenwicht tussen eigenheid en verscheidenheid, zijn maar even zovele voorbeelden van de rijkdom waarvoor de Pacificatiegedachte staat.

Pacificatie van Gent
De faam die het verdrag verwierf, heeft het te danken aan verschillende factoren. In de jaren 1570 bevonden de Nederlanden zich in een politiek machtsvacuüm. Bovendien zorgden onbetaalde Spaanse soldaten vooral in Brabant, Vlaanderen en Henegouwen voor een voortdurende dreiging van plunderingen en muiterij. Op Brabants initiatief werden de staten van de verschillende Nederlandse gebieden opgeroepen om een gezamenlijke ‘Staten-Generaal’ samen te stellen. Deze vorm van volksvertegenwoordiging werd in normale situaties op initiatief van de vorst samengeroepen, niet op initiatief van de vergadering zelf. In essentie was de samenkomst van de Staten-Generaal in 1576 dus een revolutionaire daad. Toch was er niet meteen sprake van een revolutie die het staatsbestel helemaal wilde veranderen. De bekommernis van de Staten-Generaal was om vrede te sluiten in de Nederlanden en de jarenlange ellende in de Lage Landen een halt toe te roepen. De gesprekken binnen de Staten-Generaal mondden vrij snel uit in de Pacificatie van Gent.

Men was het eens over het feit dat de Spaanse troepen de Nederlanden moesten verlaten, dat de Staten-Generaal een vrije vergadering moest worden die op eigen initiatief samen kwam, dat er amnestiemaatregelen moesten komen, dat de oude privileges van wereldlijke én kerkelijke instanties moesten hersteld worden, en dat voor het bestuur van de Nederlanden geen Spanjaarden maar inheemse edelen moesten instaan. Het heikele punt van de godsdienstkwestie werd vooruit geschoven tot de eerste vergadering van de nieuwe Staten-Generaal. Alle partijen wilden daar een bevredigende oplossing bereiken.

Symbool en werkdocument
De kracht van de Pacificatie van Gent lag in de wil om een bindend akkoord tot stand te brengen en – paradoxaal genoeg – in de grote interpretatieruimte die ze toch nog bood. Drijfveer van alle partijen rond de tafel was de wil om een einde te stellen aan de oorlog en terug aan te knopen bij de tijd van vrede, voorspoed en eenheid in de Nederlanden. Hiermee vloeiden een vernieuwende en een reactionaire tendens op een bijna natuurlijke wijze samen. Ondanks de problemen die later zouden ontstaan, bleven alle partijen geloven in deze kerngedachten van de Pacificatie van Gent.

De nieuwe Staten-Generaal werd echter geconfronteerd met het hete hangijzer van de godsdienstkwestie. In de ogen van de calvinistische stads- en nijverheidsgewesten was de Staten-Generaal een vergadering waarin beslissingen bij unanimiteit moesten genomen worden, maar de katholieke plattelandsgewesten hadden een vergadering op het oog die bij meerderheid zou beslissen, en dus in de hele Nederlanden het katholicisme zou herinvoeren. De Pacificatie van Gent bood geen eenduidig antwoord op deze uiteenlopende institutionele visies en dit zorgde er meteen voor dat ze in praktijk niet toepasbaar werd. De hieruit voortvloeiende discussies maakten van het verdrag wel een werkdocument en een symbool voor idealisten. Ook vandaag nog.

Permanente uitdagingen
De Pacificatielezingen vzw doet meer dan alleen de Pacificatie van Gent herdenken. Ze houdt de symboolwaarde van de Pacificatie in ere en ze gebruikt de historische idealen van de Pacificatie als een actuele inspiratiebron.

De geschiedenis is immers een dynamisch gegeven en het is alleen vanuit deze dynamiek dat we het maatschappelijke gebeuren van ruim vier eeuwen geleden ook vandaag nog zin kunnen geven. Die historische dynamiek zorgt ervoor dat de historische waarden van de Pacificatie van Gent voortdurend hernieuwd en geactualiseerd kunnen worden. Juist dankzij deze dynamische visie kan de Pacificatie van Gent ook vandaag en morgen nog inspireren.

Alleen een – bewust of onbewust – dynamische visie op het verleden, maakt een maatschappelijk verantwoorde houding in het heden mogelijk. Er is niet één exclusieve interpretatie van de Pacificatie van Gent. Die is er historisch zelfs nooit geweest. Het voorbije heden was even levend als het huidige heden. Als we het verleden het recht op bruisend leven ontzeggen, verkalkt niet alleen ons beeld van dat verleden, maar ook ons vermogen tot kritische perceptie van heden en toekomst.

Van zodra het verleden in een strak keurslijf wordt gedwongen, en van zodra één exclusieve interpretatie van het verleden als de alleenzaligmakende wordt beschouwd, is er geen ruimte meer voor integratie, verdraagzaamheid, democratie, vrede, samenwerking, solidariteit, enz. Ook de erfenis van de Pacificatie van Gent is slechts zinvol, als er verschillende interpretaties naast elkaar kunnen bestaan. Alleen dan heeft de eigenheid van elke afzonderlijke interpretatie zin. Dit impliceert meteen dat interpretaties die zelf alle verscheidenheid uitsluiten, geen eigenheid kunnen hebben, en dus eigenlijk geen historisch getrouwe interpretaties zijn.

Eigenheid en verscheidenheid
Deze bedenkingen over het verleden gelden onverminderd voor de samenleving van vandaag. Alleen in een kader van verscheidenheid kan eigenheid ten volle tot ontplooiing komen. Is je eigenheid immers niet je anders zijn?

Het is dan ook een goede zaak om op te komen voor een eigen plaats van de Nederlandse cultuurgemeenschap in een multiculturele wereld. Op die manier vrijwaren we immers zowel de mondiale verscheidenheid als de Nederlandse eigenheid. Maar, tegelijk en even dwingend moeten we opkomen voor verscheidenheid binnen die Nederlandse cultuurgemeenschap, want zonder Nederlandse verscheidenheid kan er al evenmin Nederlandse eigenheid bestaan.

De Pacificatielezingen vzw promoten zowel eigenheid als verscheidenheid en dat kan alleen wanneer we met respect en verdraagzaamheid alle culturen, religies, leeftijden, klassen, standen, geslachten, talen, enz. binnen en buiten de Nederlanden laten deelnemen aan onze eigenste verscheidenheid. Alleen dan is een vreedzame samenleving mogelijk. Alleen dan blijft de Pacificatie leven.