Pacificatielezing 2022
Titel: ‘Niet onze wang, maar onze blik’
De gespeelde stukken:
– J.S. Bach prelude uit suite 1
– M. Reger prelude uit suite 1
– G. Cassado preludio uit suite
Monique Heidema, cello
Voorwoord van de voorzitter Axel Buyse
Geachte aanwezigen,
De Pacificatie van Gent, die op 8 november 1576 in het stadhuis van de gelijknamige stad werd aangenomen, moest in de ogen van de grote initiatiefnemer, Willem de Zwijger, leiden tot een Generale Unie van alle vorstendommen die als Nederlanden werden beschouwd. Een Unie die – hoe moeilijk te realiseren ook – zou gestoeld zijn op godsvrede, met een maximale tolerantie tussen katholieken en protestanten, de grote ideologische splijtzwam in die dagen. Een Unie ook die aan de Nederlanden zelfbestuur moest garanderen, zonder muitzieke Spaanse troepen en onder een leiding van ‘eigen mensen’ – adellijke eigen mensen, weliswaar – verder was het denken nog niet geëvolueerd.
Dat onze stichting nu al voor de 38e keer een lezing organiseert die aan die Pacificatie van Gent refereert, illustreert enerzijds het verlangen om ook in deze tijden zo divers mogelijke contacten tussen de Nederlandstaligen te prikkelen. Uiteraard staan wij allemaal, op onze manier, open voor een vorm van mondiaal denken. Maar het is te gek voor woorden dat Vlamingen en Nederlanders geen gebruik zouden maken van wat zij gemeenschappelijk hebben om hun horizon alvast binnen die cultuurlaag te verruimen en zo volop gebruik te maken van schaalvergroting en van de verschillen die wij ook hebben. Economisch zijn wij zo goed als volledig vervlochten met elkaar – waarom zouden wij verzaken aan de kansen die een nauwe culturele samenwerking biedt? Cultureel in de ruimste betekenis van het woord.
Maar de Pacificatie van Gent vormde ook een – helaas – mislukte poging om de scherpe ideologische polarisatie die de samenleving van de Lage Landen in haar greep had, te pacificeren. Helemaal helder was het beeld niet – in Holland en Zeeland zou alleen het calvinisme officieel toegelaten worden – maar de overeenkomst vormde toch een grote stap voorwaarts in pogingen om een algehele burgeroorlog bovenop het conflict met de Spaanse kroon te voorkomen.
Met Stefan Hertmans, de bekroonde, erudiete Vlaamse filosoof en auteur, duiken wij straks terug naar de wortels van de pacificatiegedachte. Zijn lezing komt tragischerwijze op het juiste moment. Onze samenleving kreunt en steunt en wij bevinden ons naar alle waarschijnlijkheid op een van die sleutelmomenten, versnellingsmomenten in onze menselijke geschiedenis. Alleen wie rabiaat de ogen gesloten houdt voor wat er zich allemaal rond ons afspeelt, kan nog verder schommelen op de tonen van het zorgeloze en toch ook vaak lege bestaan dat wij de voorbije decennia konden leiden. Wie bewust leeft, moet omgaan met de veranderingen en gevaren die op ons afkomen – gevaren waarvan de brutale oorlog in Oekraïne momenteel de meest diabolische verschijningsvorm vormt.
Een christelijke denktank vroeg mij een tijd geleden om een opiniestuk te maken over de wijze waarop wij met Oekraïne zouden moeten omgaan, vanuit mijn vroegere ervaringen als journalist in zuidelijk Afrika, in Congo, Rwanda en Burundi en op de Balkan. Ik ben er niet toe gekomen, ten dele uit de tijdsnood waar velen net na hun pensionering mee geconfronteerd worden, maar zeker ook uit gêne, uit schroom. Uit benauwdheid omdat ik het ook niet altijd zo duidelijk weet. In welke mate moet een land, een volk zich verdedigen tegen het soort rauwe agressie dat van het Poetin-regime uitgaat? In welke mate moet je de realpolitieke argumentaties van Moskou – een traditie die ononderbroken teruggaat van Peter de Grote over Stalin tot Poetin – serieus nemen? Maar vooral – hoe komen wij, Europeanen, en hoe komen Oekraïners en Russen hier uit?
Dat, dames en heren, lijkt mij de kern van de lezing van Stefan Hertmans. Hoe moeten wij in deze gepolariseerde en tegelijk versplinterde wereld, waar oude zekerheden sneuvelen zonder dat er nieuwe worden aangeboden, omgaan met elkaar, en de vrede bewaren en vooral ook herstellen als alles weer eens fout is gelopen en wij terugvallen op het oude gezegde homo hominis lupus … mensen ontaarden in een handomdraai tot wolven voor elkaar.